Diễn ra trong bối cảnh triều đình nhà Nguyễn bắt đầu suy yếu nhưng phong trào Cần Vương vẫn được đông đảo nhân dân ta hưởng ứng. Vậy đâu là nguyên nhân bùng nổ phong trào Cần Vương? Cùng GiaiNgo tìm câu trả lời qua bài viết sau!
Cần Vương có nghĩa là là giúp vua, phò vua giúp nước. Trong lịch sử Việt Nam, đã từng có những lực lượng nhân danh giúp nhà vua như thời Lê sơ, các cánh quân hưởng ứng lời kêu gọi của vua Lê Chiêu Tông chống lại quyền thần Mạc Đăng Dung.
Tuy nhiên, phong trào này không để lại nhiều dấu ấn. Cho nên khi nhắc tới Cần Vương, người ta thường nghĩa tới phong trào chống Pháp xâm lược.
Phong trào Cần Vương (1885 – 1896) là tập hợp hệ thống các cuộc khởi nghĩa vũ trang khắp cả nước nhằm hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi. Phong trào thu hút được một số quan lại trong triều đình và văn thân.
Ngoài ra, phong trào còn thu hút đông đảo các tầng lớp sĩ phu yêu nước thời bấy giờ. Tuy nhiên, quy mô của phong trào còn riêng lẻ và mang tính địa phương.
Nguyên nhân sâu xa bùng nổ phong trào Cần Vương liên quan đến hai hiệp ước mà triều đình Huế đã kí với Pháp để cầu hòa. Sau hai hiệp ước Hác-măng (1883) và Pa-tơ-nốt (1884), thực dân Pháp cơ bản đã hoàn thành việc thiết lập chế độ bảo hộ ở Bắc Kì và Trung Kì, chiếm được một phần nước ta.
Trước tình hình đó, triều đình Huế phân hóa thành hai bộ phận là phái chủ hòa và phái chủ chiến. Phái chủ chiến do Tôn Thất Thuyết cầm đầu vẫn nuôi hi vọng giành lại chủ quyền từ tay Pháp khi có điều kiện.
Dựa vào phong trào kháng chiến của nhân dân, phái chủ chiến mạnh tay hành động. Tôn Thất Thuyết là Thượng thu Bộ Binh bí mật cho xây dựng lực lượng, tích trữ lương thảo và vũ khí để chuẩn bị chiến đấu. Ông còn thẳng tay phế bỏ và trừng trị những vua, quan thân Pháp, đưa Ưng Lịch lên ngôi (vua Hàm Nghi).
Trước hành động của phe chủ chiến, thực dân Pháp lo sợ. Chúng tìm mọi cách để loại trừ thế lực của Tôn Thất Thuyết. Tình hình chiến sự vô cùng căng thẳng.
Nguyên nhân trực tiếp bùng nổ phong trào Cần Vương:
Trước tình hình bất lợi, Tôn Thất Thuyết đã biết được ý đồ của thực dân Pháp. Lực lượng phe chủ chiến quyết định ra tay trước.
Đêm ngày 4 rạng ngày 5/7/1885, Tôn Thất Thuyết hạ lệnh tấn công Pháp tại tòa Khâm sứ đồn Mang Cá. Cuộc chiến đấu diễn ra vô cùng ác liệt. Tuy nhiên, do chưa có sự chuẩn bị chu đáo và tương quan lực lượng, sức chiến đấu của ta nhanh chóng giảm sút. Quân Pháp phản công mạnh mẽ.
Sáng ngày 5/7, cuộc tấn công thất bại nên Tôn Thất Thuyết phải đưa vua Hàm Nghi chạy ra Tân Sở (Quảng Trị). Tại đây, ngày 13/7/1885, Tôn Thất Thuyết nhân danh vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần Vương, kêu gọi văn thân, sĩ phu, nhân dân cả nước đứng lên giúp vua cứu nước.
Phong trào Cần Vương bùng nổ. Từ đó, một phong trào yêu nước, đấu tranh chống xâm lược diễn ra sôi nổi, kéo dài liên tục đến cuối thế kỷ XIX.
Tính chất của phong trào Cần Vương là phong trào yêu nước trên lập trường phong kiến. Đây là một phong trào yêu nước chống thực dân Pháp ngoại xâm theo ý thức hệ phong kiến, thể hiện tính dân tộc sâu sắc.
Phong trào là sự hỗ trợ giúp vua giành lại đất nước phong kiến, thể hiện tình yêu dân tộc. Tuy nhiên, phong trào lại diễn ra theo khuynh hướng lẻ tẻ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân thất bại của phong trào Cần Vương.
Phong trào Cần Vương phát triển qua hai giai đoạn:
Lãnh đạo: Tôn Thất Thuyết, vua Hàm Nghi, các văn thân sĩ phu yêu nước.
Lực lượng tham gia: Đông đảo quần chúng nhân dân, có cả dân tộc thiểu số.
Địa bàn hoạt động: Rộng lớn nhưng chủ yếu ở Bắc và Trung Kì.
Khởi nghĩa tiêu biểu: Cuộc khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng (Bình Định), đề đốc Tạ Hiện (Thái Bình), Nguyễn Thiện Thuật (Hưng Yên), Phạm Bành, Đinh Công Tráng,…
Cuối năm 1888, vua Hàm Nghi bị Pháp bắt và lưu đày sang Angieri.
Đặc điểm của phong trào trong giai đoạn này là trong chừng mực nhất định, đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của triều đình kháng chiến, đứng đầu là vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết.
Lãnh đạo: Các văn thân, sĩ phu yêu nước.
Địa bàn hoạt động: Phạm vi thu hẹp dần, quy tụ thành các trung tâm khởi nghĩa lớn ở trung du và miền núi như Hưng Yên, Thanh Hóa, Hà Tĩnh.
Khởi nghĩa tiêu biểu: Khởi nghĩa Ba Đình, cuộc khởi nghĩa Hùng Lĩnh do Cao Điển và Tống Duy Tân lãnh đạo, khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng chỉ huy,…
Năm 1896, Pháp dập tắt cuộc khởi nghĩa Hương Khê, đánh dấu sự kết thúc của phong trào Cần Vương.
Đặc điểm của phong trào Cần Vương giai đoạn này vẫn không khắc phục được tình trạng lẻ tẻ, rời rạc. Các cuộc khởi nghĩa địa phương thiếu sự liên kết và chỉ đạo thống nhất.
Phong trào Cần Vương đã nhận được sự hưởng ứng của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Các cuộc đấu tranh chống xâm lược Pháp diễn ra liên tục khắp cả nước. Tuy nhiên, do thiếu sự nhất quán, tổ chức trong đấu tranh và sự chênh lệch lực lượng đã khiến phong trào Cần Vương thất bại sau 12 năm kháng chiến.
Xem thêm: Nguyên nhân thất bại của phong trào Cần Vương
Ý nghĩa của phong trào Cần Vương:
Phong trào Cần Vương đã thể hiện sâu sắc tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất của nhân dân ta. Nhân dân sẵn sàng đứng lên đấu tranh chống thực dân Pháp, giành lại độc lập dân tộc.
Sự thất bại của phong trào do hệ tư tưởng phong kiến chi phối. Cho nên, khi phong trào thất bại cũng đã chấm dứt thời kì đấu tranh theo ý thức hệ tư tưởng phong kiến, chấm dứt sứ mệnh lịch sử của giai cấp phong kiến trong việc lãnh đạo phong trào cách mạng.
Từ đây, phong trào cách mạng của Việt Nam cần phải tìm ra con đường đấu tranh mới để giành được độc lập dân tộc. Chính điều này đã giúp cho những người yêu nước Việt Nam hướng đến những tư tưởng cách mạng mới, tiếp tục thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc.
Kết quả thất bại nhưng phong trào cũng đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh chống lại quân xâm lược của nhân dân ta. Phong trào này thất bại thì sẽ có những phong trào mới nổ ra, tiếp nối truyền thống chống quân xâm lược của nước ta.
Phong trào Cần Vương và khởi nghĩa Yên Thế đều là những phong trào yêu nước chống lại ách đô hộ của thực dân Pháp của nhân dân ta. Cả hai đều có sự tham gia đông đảo các tầng lớp nhân dân khác nhau. Tuy nhiên, do còn nhiều mặt hạn chế về lực lượng, tổ chức nên đều bị thất bại.
Lãnh đạo
Mục đích
Thời gian tồn tại
Địa bàn hoạt động
Lực lượng tham gia
Phương thức đấu tranh
Tính chất
Kết quả
Như vậy, chúng ta đã biết nguyên nhân bùng nổ phong trào Cần Vương. Tuy phong trào đấu tranh thất bại nhưng đã cho thấy truyền thống yêu nước chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta. Đồng thời, phong trào cũng để lại những bài học kinh nghiệm cho các cuộc đấu tranh sau này. Đừng quên theo dõi GiaiNgo trong các bài viết tiếp theo!
